De Museumstoomtram Hoorn-Medemblik (SHM) voert met historisch stoomtrammaterieel een dienst uit op de toeristische spoorweg (museumlijn) Hoorn – Medemblik. Het bedrijf exploiteert ook, in samenwerking met Rederij Gebhard, de bootdienst Medemblik – Enk-huizen met het varend monument MS Friesland.

Dit zijn twee van de drie onderdelen van de 'Historische Driehoek', een dagtocht die men kan maken tussen de Westfriese steden Hoorn, Medemblik en Enkhuizen, waarbij de derde zijde van de driehoek gevormd wordt door de spoorlijn Hoorn – Enkhuizen met de reguliere trein-dienst van de NS.

Het museum maakt gebruik van het voormalige goederen- en rangeeremplacement van station Hoorn. De eerste ritten met museummaterieel werden hier op 23 mei 1968 gemaakt. Hiervoor werd gebruikgemaakt van de locs 18 en 30 met NS-Blokkendoosrijtuigen. Ter gelegenheid van het veertigjarig jubileum werden op 1 mei 2008 deze ritten met dezelfde materieelsamenstelling herhaald.

In de daarop volgende jaren ontwikkelde zich het museale en toeristische stoomtrambedrijf zoals dat momenteel bestaat.

Het stoomtrambedrijf herinnert aan de vele stoomtrambedrijven zoals die tussen 1879 en 1966 in Nederland bestonden. Als leidraad voor de stoomtram wordt het jaar 1926 aangehouden.

• Beschrijving

Lijn en stations

De Museumstoomtram maakt gebruik van de lokaalspoorlijn tussen Hoorn en Medemblik, geopend in 1887.

Niet alleen het rollend materieel, maar ook de entourage van de lijn draagt bij tot het histo-rische karakter van de tramdienst, zoals de in de jaren negentig gerestaureerde stations-gebouwen te Wognum-Nibbixwoud, Twisk en Opperdoes en het seinhuis te Hoorn, dat af-komstig is uit Kesteren. Het station te Medemblik is in 2007 in historische staat gerestaureerd.

Nog in particuliere handen zijn de stationsgebouwen van Benningbroek-Sijbekarspel en Zwaag, alsmede de overwegwachterswoning te Zwaagdijk. In 2021 werden in overeen-stemming met de eigenaren de namen van de drie stations weer op de gevels aangebracht. Het stationsgebouw van Midwoud-Oostwoud werd in 1971 afgebroken, ook het haltegebouw van Westerblokker bestaat niet meer. Dat werd in 1970 gesloopt.

De gemeenteraad van Medemblik besloot op 10 september 2007 het stationsgebouw van Abbekerk-Lambertschaag, aan te kopen.[1] In januari 2020 kwam dit station ter beschikking van de museumstoomtram.[2]

Tramstation Hoorn

Sinds 1987 staat op het emplacement te Hoorn het stationsgebouw van de SHM. In 2015 is het station uitgebreid en verbouwd in de stijl van het vroegere tramstation te Coevorden.

Op het emplacement te Hoorn prijkt het voormalige seinhuis van Kesteren uit 1897. De mechanische beveiligingsapparatuur is in werkende staat en aangepast voor de bediening van wissels en seinen op het SHM-emplacement. Het handeltoestel is van het type HSM.

Als onderdak voor de werkplaats van de SHM dient sinds 1968 de vroegere motorwagenloods bij het Station Hoorn. Deze loods werd in 1929 gebouwd voor de motorwagens die toen dienst gingen doen op de tram- en lokaalspoorlijnen bij Hoorn.

In 2023 werd naast de bestaande loods een nieuw werkplaatsgebouw in gebruik genomen, waar het onderhoud- en restauratiewerk wordt uitgevoerd. De oude loods dient nu voor-namelijk als onderdak voor de rijvaardige stoomlocomotieven.

Op het emplacement staat ook de 'lange loods', deze geeft onderdak aan de historische locs en tramrijtuigen. In 2017 is de voormalige CiKo-loods aangekocht aan het westelijke einde van het emplacement, tegen het Keern aan.

In 2019-2020 is het emplacement van Station Medemblik geheel vernieuwd en aangepast aan de behoeften van de stoomtramdienst.

In maart-april 2021 is het kenmerkende driewegwissel op het emplacement Hoorn verwijderd en vervangen door drie aparte wissels. Tevens kwam er een aansluiting op de nieuwe werk-plaats ten noorden van de bestaande werkplaats uit 1929. In 2023 werd één emplacements-spoor verwijderd t.b.v. de verbreding van het vertrekperron van de stoomtram.

Kenniscentrum

In Hoorn bevindt zich ook het Kenniscentrum over de Geschiedenis van de Stoomtram in Nederland: Het Stoomtram Documentatie Centrum (SDC).

Bedrijfsstructuur

Er zijn vier juridische entiteiten, waarvan drie stichtingen en een vennootschap. Het museale bezit - historisch materieel en gebouwen - is ondergebracht in de Stichting Beheer Museum-stoomtram (SBM). De railinfrastructuur is ondergebracht in de Stichting Beheer Spoorlijn (SBS). De BV exploitatiemaatschappij Museumstoomtram (BEM) is de vennootschap waarin het vervoer en aanverwante activiteiten zijn ondergebracht. Al het personeel is in dienst van de vennootschap. De gecertificeerde aandelen in bezit van de West-Friese gemeenten zijn ondergebracht in de Stichting Administratie Kantoor (SAK).

Een groot deel van de medewerkers zijn vrijwilligers.

Dienstregeling en dagelijkse gang van zaken

De tram rijdt ongeveer 6 maanden per jaar, 6 dagen per week (niet op maandag), plus enkele maanden alleen in het weekend, één keer per dag van Hoorn (vertrektijd 10.40 uur) naar Medemblik en terug; in augustus en andere vakantieperioden vaker.

• De tram van 10.40 uur vanuit Hoorn bestaat altijd uit lokaalspoorrijtuigen, dat wil zeggen 'de Oostenrijkers' (51-61), voorheen zo nodig aangevuld met één of meer 'Zwitsers', een enkele keer geheel uit de Zwitsers), aangevuld met twee Nederlandse rijtuigen (86 en 501), maar nooit uit Nederlandse houten stoomtramrijtuigen. De Zwitserse rijtuigen zijn eind 2012 teruggekeerd naar Zwitserland. Locomotieven: meestal de 26 of 5; soms de 30 of 7742 'Bello'.
• De tram van 11.40 uur vanuit Hoorn (in het hoogseizoen, feestdagen en schoolvakanties) bestaat uit Nederlandse houten stoomtramrijtuigen en een aantal tramgoederenwagens, inclusief een postbagagewagen met postconducteur. Locomotieven: 5, 18, 30 of 7742 'Bello'.
• Er is geen draaischijf, keerdriehoek of keerlus. De stoomlocomotieven van de SHM rijden achterwaarts (dus met machinistenhuis vóór) van Hoorn naar Medemblik en vooruit (dat wil zeggen met schoorsteen vóór, dit geldt dus ook voor de 'vierkante' tramlocomotieven) van Medemblik naar Hoorn.

Dienstregeling 2022 en 2023

Er werd in april t/m juni gereden op dinsdag t/m zondag, één rit per dag, in de vakanties en op feestdagen twee ritten per dag. In juli en augustus zeven dagen per week. In deze maanden werden er twee ritten per dag gereden: vertrek uit Hoorn om 10.40 uur en 11.40 uur; vertrek uit Medemblik om 13.20 uur en 14.20 uur.

In 2023 wordt de rit van 11.40 uur met historische stoomtramrijtuigen alleen gereden tussen 18 juli en 24 augustus op dinsdag, woensdag en donderdag.

De aansluitende boot MS Friesland van Rederij Gebhard vaart in deze periode éénmaal per dag: vertrek uit Enkhuizen om 10.40 uur en uit Medemblik om 13.20 uur.

Van 1 september t/m 1 oktober wordt er gereden op dinsdag t/m zondag volgens dezelfde dienstregeling, met aansluitende boot van Medemblik naar Enkhuizen.

In oktober rijdt de stoomtram alleen in de weekeinden in de herfstvakantie.[5]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

• Rollend materieel

Locomotieven

De Stoomtram Hoorn – Medemblik beschikt over een belangwekkende collectie historisch stoomtrammaterieel, waaronder twee rijvaardige vierkante stoomtramlocomotieven, locomotief 8 van de voormalige HTM (gebouwd door Machinefabriek Breda) en locomotief 18 van de voormalige GSM (gebouwd door Henschel). Voorts de Verhoop-locomotief LTM 26 en loc NS 7742 'Bello', afkomstig van de in 1955 opgeheven tramlijn Alkmaar - Bergen aan Zee. Andere rijvaardige stoomlocomotieven zijn de 'La Meuse' loc 5, en de 'Jung' locomotieven 16 en 30. In een periode van tien jaar is loc Neuehoffnungshütte II, type NS 6500, herbouwd als NS 6513 en op 1 juli 2017 in dienst gesteld.

Anno 2023 beschikt de stoomtram over acht rijvaardige stoomloc’s: 5, 8, 16, 18, 26, 30, 6513 en 7742.

Niet rijvaardig is WSM-locomotief 23. Voorts is sinds 2017 in bruikleen van het Spoorweg-museum aanwezig loc RSTM 2.

Loc 16 was van 2018 tot 2021 in bruikleen bij de Museum Buurtspoorweg. Loc 5 is van 2021 tot 2023 in bruikleen bij de Stoomtrein Goes - Borsele.

Voorts is dieselloc NTM 101, afkomstig van de Nederlandsche Tramweg Maatschappij, sinds het gereedkomen van de restauratie in 2013 dienstvaardig. NS loc 162 (WD 33) kwam na gereedkomen van de restauratie in 2014 beschikbaar. In 2017 vertrok zij naar de STAR, in 2018 naar de Museum Buurtspoorweg en in 2021 naar het Nederlands Transport Museum. Voor rangeerwerk zijn de in oorspronkelijke staat gebrachte NS Sikken 271 en 288 op het emplacement Hoorn aanwezig.

Rijtuigen en wagens

De Stoomtram beschikt over een fraaie collectie houten stoomtramrijtuigen, waarvan er zeven bedrijfsvaardig zijn: rijtuig 6 van de Zuiderzeetramweg van de NCS (voorheen rijtuig 21 van de GS), de 334 en 370 van de Rotterdamsche Tramweg Maatschappij (RTM), de AB 6 van de tramlijn Zutphen - Emmerik (ZE; Gelderse Tram), de C 205 van de Friese tram (NTM), de AB 24 van de Stoomtram-Maatschappij Breskens - Maldeghem (SBM) en de AB 8 van de Zeeuwsch-Vlaamsche Tramweg-Maatschappij (ZVTM). De restauratie van rijtuig RTM 334 is gereed gekomen in 2015, rijtuig NCS 6 is in 2022 gereed gekomen.

Buiten dienst in afwachting van grote revisie zijn rijtuig 22 van de Gooische Stoomtram (GS) en 395 van de RTM. In restauratie zijn drie NS-rijtuigen, BC 423, BC 425 en BC 455 (ex-NTM 87), die vroeger onder andere hebben gereden tussen Alkmaar en Bergen ('tram voor Bello').

Verder is nog een flink aantal stoomtramgoederentramwagens gerestaureerd, veelal uit teruggevonden wagenbakken, die na opheffing van trambedrijven nog decennialang als schuurtjes dienstdeden. Dienstvaardig zijn goederenwagens van de NTM (Nederlandsche Tramweg Maatschappij), OG (Oostelijk Groningen), EDS (Eerste Drentsche Stoomtramweg-Maatschappij, zie DSM) en NHTM (Waterlandse tram). Ook een aantal voormalige spoor-goederenwagens van NS is gerestaureerd.

Als statische objecten zijn in de werkplaats aanwezig loc RSTM 2 en een rijtuigbak van de ZNSM, die herinneren aan de begintijd van de stoomtram in Nederland in de jaren tachtig van de 19e eeuw.

Het historisch Nederlands stoomtrammaterieel in de verzameling is afkomstig uit alle 11 provincies waar trams hebben gereden.

Er wordt onderscheid gemaakt tussen de bovenstaande rijtuigen met een museaal karakter en niet-museale rijtuigen van Oostenrijkse (voorheen ook Duitse of Zwitserse) oorsprong.

• Trivia

Film

Scènes bij de Museumstoomtram zijn te zien in de speelfilm 'The Riddle of the Sands' uit 1979, met Michael York. Deze film speelt zich deels af in de omgeving van Emden. Station 'Emden' is station Medemblik, station 'Bensersiel' is station Twisk. Ook zijn een paar sinter-klaasfilms gedeeltelijk bij de stoomtram opgenomen, o.a. Bennie Stout en 'de Club van Sinterklaas'.

Het Duitse Eisenbahn-Romantik heeft in 2018 een hele uitzending gewijd aan de stoomtram en de omgeving. Ook was dat jaar de stoomtram te zien in het WDR-programma Wunderschön.

Zie ook

• Lijst van toeristische spoorwegen en museumlijnen in Nederland - nl.wikipedia.org
• Stoomtram - nl.wikipedia.org
• Stoomtram in Nederland - nl.wikipedia.org

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Externe links/verwijzingen

• Museumstoomtram Hoorn - Medemblik - museumstoomtram.nl
• Stoomtram Documentatie Centrum - stoomtram.nl
• Sporenplan van station en traject, en wijde omgeving - www.sporenplan.nl
• Museumstoomtram Hoorn-Medemblik - nl.wikipedia.org
• Categorie: Museumstoomtram Hoorn - Medemblik - uit Wikimedia Commons

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Geraadpleegde bron:

• nl.wikipedia.org/wiki/Museumstoomtram_Hoorn-Medemblik - 19-08-2023