De Nijmeegsche Spoorwegmaatschappij (NSM) werd opgericht op 1 augustus 1863 en werd opgeheven in 1923. Zij had als doel de aanleg en exploitatie van een spoorlijn van Nijmegen naar de Duitse stad Kleef. Een initiatief van de VIEV heeft de NSM weer tot leven geroepen met de planning om in 2020 weer grensverkeer te gaan rijden.

Ontstaan van de NSM

Nadat in de tweede helft van de 19e eeuw steeds meer steden op het spoorwegnet werden aangesloten, wilde Nijmegen ook een spoorverbinding. Nijmegen werd destijds, door de status van vestingstad, ernstig gehinderd in zijn uitbreiding. Begin 1860 werd door de regering een wet ingediend (Spoorwegwet), waarbij onder andere Nijmegen met Arnhem, 's-Hertogenbosch, Venlo en Kleef een spoorwegaansluiting zou krijgen. De wet werd in de Tweede Kamer aangenomen, maar in de Eerste Kamer met een meerderheid van drie stemmen verworpen, wat tot een kabinetscrisis leidde. Het volgende kabinet nam een gewijzigde Spoorwegwet aan, waarbij Nijmegen geen spoorwegaansluiting kreeg. De burgerij van Nijmegen begon vervolgens een lobby, wat resulteerde in het Nijmeegsch Spoorweg-comité. Deze lobbygroep, vertegenwoordigd door de Nijmegenaren W.J. Triebels (secretaris) en A. Noorduijn jr. (voorzitter), kreeg bij ministerieel besluit op 29 juni 1861 een voorlopige concessie toegewezen, voor de aanleg van een spoorlijn richting Kleef.

Op 1 augustus 1863 werden de akte van oprichting en de statuten van de "N.V. Nijmeegsche Spoorwegmaatschappij" goedgekeurd, hiermee was de oprichting van de spoorwegmaat-schappij door het Nijmeegsch Spoorwegcomité een feit. Doel van de NSM was de aanleg en exploitatie van een spoorlijn van Nijmegen naar de Duitse grens in de richting Kleef, in aansluiting op de daar ontworpen lijnen van de Rheinische Eisenbahn-Gesellschaft.

Aanleg van de spoorlijn

Na het verkrijgen van de voorlopige concessie bleef de aanleg van de spoorlijn door geld-gebrek lange tijd stilliggen. De regering weigerde, ondanks aandringen van invloedrijke Nijmegenaren zoals gasmagnaat F.J. Hallo en Tweede Kamerlid mr. C.J.A. Heydenrijck, gedurende lange tijd de benodigde subsidie te verstrekken.

Het heeft uiteindelijk tot 8 augustus 1865 moeten duren voordat de spoorlijn Nijmegen - Kleef in gebruik genomen kon worden. Hiermee was het doel van de Nijmeegsche Spoorweg-maatschappij (en dus ook het Nijmeegsch Spoorwegcomité) bereikt. Als dank voor hun inzet werd op de laatste algemene vergadering van de NSM op 17 november 1882 besloten om een herinneringsmonument laten plaatsen. Het monument, gebouwd door stadsarchitect Jan Jacob Weve met een sculptuur van Christian Daniel Rauch, werd in 1884 op het Nijmeegse Valkhof geplaatst en staat daar nog steeds.

De NSM heeft sindsdien ook pogingen ondernomen om concessie te verkrijgen voor de aanleg van een spoorlijn van Nijmegen naar Arnhem. De uitvoering hiervan stuitte op grote financiële problemen, omdat er kostbare bruggen over de Rijn en Waal moesten worden gebouwd. Het was ten slotte de Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen (SS), die voldoende subsidie van de regering wist los te krijgen, waarna in 1879 de spoorlijn Arnhem - Nijmegen werd aangelegd. Hiermee werd Nijmegen uiteindelijk aangesloten op het Neder-landse spoorwegnet.

Exploitatie, overname en opheffing

De exploitatie van de spoorlijn Nijmegen - Kleef was van begin af aan in handen van de Rheinische Eisenbahn-Gesellschaft, die in Duitsland de aansluitende spoorlijnen al exploi-teerde. Omdat de Pruisische staat de spoorlijnen nationaliseerde, werd op 1 januari 1886 de REG opgeheven en ging over in de Preußische Staatseisenbahnen. Datzelfde jaar is nog voor korte tijd (van 1 april tot 1 juli 1886) de exploitatie in eigen handen geweest, om ten slotte per laatstgenoemde datum over te gaan op de Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij.

De HSM kwam gaandeweg in het bezit van een meerderheidsaandeel in de NSM en bij over-eenkomst van 25 maart 1907 kreeg de HIJSM het recht, om het Nederlandse gedeelte van de lijn te kopen, waarvan zij in 1923 gebruik maakte.

Hierop had Nijmeegsche Spoorwegmaatschappij geen bestaansrecht meer en ging op 1 juli 1923 in liquidatie.

Zie ook

• Spoorlijn Nijmegen - Kleef - nl.wikipedia.org

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Externe links/verwijzingen

• De heropgerichte NSM - nijmeegsche.nl
• Nijmeegsche Spoorwegmaatschappij - nl.wikipedia.org

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Bronnen, noten en/of referenties

• Regionaal Archief Nijmegen - Inventaris van het archief van de Nijmeegsche Spoorwegmaatschappij, 1860 - 1923, in 1972 geïnventariseerd door M.G.H.A. de Graaff, archivist bij de Tweede Afdeling van het Algemeen Rijksarchief.
• Kunst op Straat in Nijmegen: Spoorwegmonument Nijmegen-Kleve

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Geraadpleegde bron: nl.wikipedia.org/wiki/Nijmeegsche_Spoorwegmaatschappij - 21-06-2023